Farmakoterapia w zaburzeniach zachowania psów i kotów

Chcesz dowiedzieć się więcej? Przeczytaj nasz artykuł: "Zaburzenia w pielęgnacji, czyli co zrobić, gdy kot nadmiernie się liże lub drapie?".

Wprowadzenie do farmakoterapii

Badania wykazują skuteczność terapii farmakologicznej w modyfikacji behawioralnej u psów [1–3]. Działanie to wynika głównie z kojarzenia zmian funkcjonowania neuroprzekaźników (szczególnie w obrębie kory czołowej i hipokampu), wdrożonych zmian środowiskowych oraz treningu zachowania. Te trzy czynniki mają kluczowy udział w procesie uczenia się oraz wyrównania emocji zwierzęcia. Wprowadzanie farmakoterapii w przypadkach niespełniających wyżej wymienionych kryteriów jest nieakceptowalne. Należy pamiętać, że przy błędnie postawionej diagnozie farmakoterapia może przynieść skutek odwrotny do zamierzonego albo w najlepszym przypadku spowodować zmianę w zachowaniu opartą o modyfikację specyfiki reakcji zwierzęcia na problem, który nadal go dotyczy. Idąc dalej, farmakoterapia oparta na trafnej diagnozie, ale niepołączona z odpowiednim treningiem i modyfikacjami środowiskowymi, nie prowadzi zazwyczaj do trwałych efektów. Żadna substancja czynna nie nauczy zwierzęcia alternatywnych sposobów na radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych. Farmakoterapia nie jest w stanie zastąpić nauki, może ją tylko umożliwić lub ułatwić. Dlatego też w przypadku zbyt mało intensywnej pracy behawioralnej zaburzenia zachowania mogą wracać do punktu wyjścia po odstawieniu leków. 

Zaburzenia zachowania psów i kotów to problem bardzo gwałtownie zyskujący na znaczeniu. Wiele zwierząt traci domy, znajduje się w schroniskach lub jest poddawanych eutanazji z przyczyn behawioralnych. Dlatego też lekarz weterynarii we współpracy z behawiorystą zwierzęcym może stanowić ogromne wsparcie dla zwierzęcia dotkniętego problemem oraz dla jego właściciela. 

Diagnostyka zaburzeń behawioralnych jest kompleksowa i często niejednoznaczna. Tak jak nie ma jednego, uniwersalnego wytłumaczenia na znaczenie moczem u kotów czy na zaburzenia agresywne u psów, tak nie ma również jednego środka niezawodnego w obu tych sytuacjach. Wnikliwe zrozumienie przyczyny problemu jest niezbędne przy doborze leczenia. Jednak na tym komplikacje wcale się nie kończą. Kiedy już uzyska się odpowiednio wnikliwą diagnozę, warto skierować się do odpowiednich grup leków. Tutaj natomiast przychodzi czas na indywidualne różnice w reakcji na leki – nawet w obrębie jednej, trafnie postawionej diagnozy nie wszystkie zwierzęta zareagują dobrze na podobną substancję czynną. Dlatego też właściciele zawsze muszą być przygotowani na to, że proces dobierania odpowiednich leków może trwać naprawdę długo, ponieważ pacjenci indywidualnie różnią się profilem neurochemicznym. Farmakoterapia w medycynie behawioralnej nie jest nastawiona na szybki efekt. Wręcz przeciwnie – natychmiastowe uzyskanie reakcji zwierzęcia po wprowadzeniu leków uznawać należy za działanie niepożądane i to nawet wtedy, jeśli zachowanie zmieniło się na lepsze. 

Medycyna behawioralna oparta jest głównie, z pewnymi wyjątkami, na stosowaniu leków przeznaczonych dla ludzi – z powodu braku odpowiednika weterynaryjnego. Właściciele zwierzęcia powinni zrozumieć, że pomimo pewnych informacji dotyczących toksyczności oraz występowania skutków ubocznych leków stosowanych u psów i kotów, jakie wynikają z opracowań naukowych oraz doświadczenia klinicznego, większość z tych środków nie była w odpowiedni i szeroki sposób przystosowana i przetestowana w stosowaniu u zwierząt towarzyszących. Z tego powodu wiedza lekarzy weterynarii nie jest pełna. Dlatego też ścisła współpraca z właścicielem zwierzęcia, obserwującym efekty działania oraz notującym ewentualne skutki uboczne, sprzyja bezpieczniejszemu oraz lepszemu efektowi terapeutycznemu. 

Skutki uboczne wprowadzenia farmakoterapii

Skutki uboczne wprowadzenia farmakoterapii są jedną z największych obaw właścicieli zwierząt, więc zdawanie sobie sprawy z ryzyka oraz odpowiednie przedstawienie go jest bardzo ważne w czasie prowadzenia terapii. Większość skutków ubocznych farmakoterapii zachowania wiąże się z blokadą receptorów muskarynowych. Nie są to częste objawy i najczęściej występują przejściowo. Zaliczyć do nich można zaburzenia funkcji układu pokarmowego, spadek apetytu, sedację czy zaburzenia rytmu serca, najczęściej wiążące się z jego przyspieszeniem. Takie objawy w łagodnej formie powinny minąć po pierwszym tygodniu stosowania leczenia. Jeśli objawy będą mocno nasilone lub utrzymujące się, właściciel musi zgłosić się na wizytę kontrolną, a leczenie powinno zostać przerwane. 

Wpływ leków z grupy TCA (trójcykliczne leki antydepresyjne) lub SSRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) na układ krążenia powinien być uważnie wytłumaczony właścicielom. Powinni oni również nauczyć się mierzenia tętna na tętnicy udowej w celu łatwego monitorowania akcji serca zwierzęcia. W przypadku lekkiego podniesienia tętna (ok. 10–15 uderzeń na minutę) właściciel powinien zapisać taką informację i zgłosić ten fakt na wizycie kontrolnej, natomiast przy znacznym, nawet dwukrotnym zwiększeniu liczby uderzeń serca na minutę właściciel musi natychmiast udać się do kliniki weterynaryjnej. W takich przypadkach należy zwrócić uwagę na możliwość rozwinięcia się syndromu serotoninowego. W celu zminimalizowania wyżej opisanego ryzyka przed wprowadzeniem leków z tych grup powinno się wykonać badanie kardiologiczne obejmujące EKG, szczególnie w przypadku kotów. Kluczową rolę odgrywa również zlecenie badań biochemicznych krwi przed wprowadzeniem farmakoterapii. Większość leków używanych w medycynie behawioralnej jest metabolizowana przez wątrobę i nerki. Badania należy również wykonywać regularnie w czasie trwania terapii. 

Interakcje pomiędzy lekami oraz wpływ substancji czynnych na wyniki przeprowadzanych badań są kolejnym elementem zasługującym na uwagę przed wprowadzeniem leczenia zachowania. Jednym z takich elementów jest wpływ przyjmowania przez pacjenta leków z grupy TCA czy SSRI na wyniki badań hormonów tarczycy. Wyniki badań w czasie farmakoterapii mogą być fałszywie zaniżone [4]. Utrzymuje się tendencja do leczenia hormonalnego psów wykazujących zmiany behawioralne przy jednoczesnym zaniżonym lub utrzymującym się w dolnej granicy normy poziomie tyroksyny. Niedoczynność tarczycy nie jest najprawdopodobniej bezpośrednią przyczyną powstawania zaburzeń behawioralnych, ma jednak wpływ na obniżenie umiejętności uczenia się i zachowanie w czasie samej terapii. 

Należy zwrócić również uwagę na ewentualne obniżenie progu drgawkowego przy stosowaniu leków z grupy TCA lub SSRI. Zaleca się dużą ostrożność w stosowaniu tych leków u zwierząt z podejrzeniem padaczki. Z drugiej strony, trzeba pamiętać o tym, że przewlekły stres i lęk również obniżają próg drgawkowy, dlatego też całkowite unikanie wprowadzenia farmakoterapii u takich pacjentów może nie być najlepszym wyjściem i w efekcie doprowadzić do zwiększania częstości ataków drgawkowych wtórnie do stresu [5].

Przed podjęciem decyzji o wprowadzeniu farmakoterapii należy przeprowadzić wywiad obejmujący wszystkie suplementy diety oraz preparaty ziołowe, jakie zwierzę przyjmowało wcześniej, z uwagi na możliwe interakcje z lekami stosowanymi w medycynie behawioralnej. 

Mechanizm działania leków

Serotonina
Receptory serotoninowe (5-HT) zlokalizowane są w różnych obszarach mózgu. Z punktu widzenia medycyny behawioralnej największe znaczenie mają: ciało migdałowate, hipokamp oraz kora mózgowa [6]. Istnieje 14 rodzajów receptorów serotoninowych, każda grupa zlokalizowana inaczej – zróżn...