0
5021
Chłoniak epiteliotropowy jest nietypową formą chłoniaka atakującą głównie skórę, błony śluzowe oraz przejście błony śluzowej w skórę. Pochodzi on głównie w limfocytów T, z charakterystycznym fenotypem komórkowym CD3+ i CD4–/CD8+ kompatybilnym z fenotypem limfocytów T cytotoksycznych. Rozpoznawane są trzy formy chłoniaka epiteliotropowego u ludzi i psów, mianowicie mycosis fungoides, Sézary syndrome oraz pagetoid reticulosis. W przebiegu choroby można wyróżnić kilka stadiów, które czasami płynnie przechodzą jedna w drugą. Histopatologia odgrywa bardzo ważną rolę w diagnostyce tego nowotworu, dlatego też biopsja powinna być zawsze pobierana u pacjentów z podejrzeniem tego nowotworu. Nowotwór ten może się rozwijać i postępować miesiącami. Leczenie tego typu chłoniaka jest ciężkie i znacznej większości przypadków paliatywne. Chemioterapia, radioterapia, chirurgia, analogi witaminy A, leki celowane są używane w jego terapii. W tym artykule opisana będzie charakterystyka ogólna tego chłoniaka oraz najczęściej używane metody stosowane w jego leczeniu.
Epitheliotropic lymphoma is an unusual form of lymphoma affecting mainly skin, mucous membranes and mucocutaneous junctions. It is derived from T cell lymphocytes with a characteristic phenotype CD3+ i CD4–/CD8+ which is compatible with cytotoxic lymphocytes phenotype. Three forms of this neoplasm are recognised in people and dogs, namely: mycosis fungoides, Sézary syndrome, pagetoid reticulosis. There are few stages observed throughout the course of the disease. Histopathology is crucial in diagnosing this neoplasm therefore all patients suspected to suffer from this disease should have a biopsy sample taken for histopathological analysis. This neoplasm progresses slowly and oftentimes the subtle clinical signs may be present for months to years before they start bothering the patient and its owner. Treatment of epitheliotropic lymphoma in dogs is difficult/challenging and mainly palliative. Chemotherapy,surgery, radiotherapy, topical and systemic retinoids, topical and systemic glucocorticoids, tyrosine kinase inhibitors are all described in the literature and used with various success. In this article, the author describes the overall characteristic of this neoplasm in dogs and the therapeutics used most often in the management of this disease
Chłoniak epiteliotropowy jest nietypową formą chłoniaka, stanowiącą ok. 3–8% wszystkich chłoniaków psich oraz poniżej 1% wszystkich nowotworów skórnych u psów [1]. Jest to nowotwór pochodzący głównie z limfocytów T, z charakterystycznym fenotypem komórkowym CD3+ i CD4–/CD8+ kompatybilnym z fenotypem limfocytów T cytotoksycznych [2, 3]. To przeciwieństwo fenotypu limfocytów wywołujących chłoniaka epiteliotropowego u ludzi, który wywodzi się z limfocytów T pomocniczych (CD4+). Typowymi miejscami występowania tego nowotworu u psów są naskórek, zewnętrzna warstwa skóry właściwej oraz okolice okołoprzydatkowe. Jakkolwiek występowanie na błonach śluzowych oraz na przejściu błony śluzowej w skórę również się zdarza [4–6]. Rozpoznawane są trzy formy chłoniaka epiteliotropowego u ludzi i psów, mianowicie mycosis fungoides, Sézary syndrome (syndrom Sézary’ego) oraz pagetoid reticulosis. W przebiegu tego nowotworu można wyróżnić kilka stadiów. W większości przypadków zwierzęta, jak również ludzie, prezentują się początkowo z różnego stopnia erytrodermią, która typowo przechodzi w etap łatkowy (patch stage), który następnie przechodzi w stadium płytki (plaque stage), a potem w stadium guza (tumour stage). Guz może przejść też w stadium uogólnione, w którym dochodzi do zajęcia węzła chłonnego (bądź węzłów chłonnych). Rzadko dochodzi do wylewu komórek rakowych do krwi obwodowej (faza leukemiczna). Ta forma chłoniaka epiteliotropowego znana jest pod nazwą syndromu Sézary’ego [3, 7]. Nowotwór ten dotyka głównie psy wieku średniego oraz starszego. Z ras, u których częściej występuje ten typ nowotworu należy wymienić golden retrievery, labradory, boksery, border collie. Chłoniak epiteliotropowy jest powoli postępującym nowotworem o niskiej złośliwości. Najważniejszymi czynnikami prognostycznymi u dotkniętych tym nowotworem psów są: zakres choroby (stadium), nie-/obecność objawów systemowych (podstopień a lub b) oraz immunofenotyp [8–10]. Niestety, ze względu na wolny postęp choroby, ograniczoną liczbę leków, na które ten typ chłoniaka odpowiada oraz przeważnie częściowe lub/i niskie odpowiedzi na leczenie, prognozy długoterminowe są złe. Całkowita odpowiedź na leczenie jest odnotowywana u ok. 43–83% zaatakowanych psów, a średni czas odpowiedzi na leczenie wynosi 37,5–106 dni. Średnia przeżywalność psów leczonych różnymi metodami wynosi pomiędzy kilkoma miesiącami a paroma latami [4–5, 11–12]. Z dostępnych oraz zalecanych metod leczenia chłoniaka epiteliotropowego należy wymienić chemioterapię (tj. lomustyna, COP = cyklofosfamid, winkrystyna, prednizon, pegylowana l-asparaginaza, pegylowana liposomalna doksorubicyna), kwas linolowy, retinoidy, radioterapia, masitinib mesylate. Pomimo, jakby się wydawało, dużego wyboru metod leczenia tej choroby, brak jest wytycznych co do standardowej oraz najlepszej jej terapii. Wiadomo jednak, że chemioterapia systemowa, w szczególności lomustyna stosowana sama bądź łączona z prednizonem, jest jednym z częstszych terapeutycznych zaleceń u pacjentów objętych tym nowotworem [11, 13, 14–16]. Poniżej przedstawiono pokrótce najczęściej stosowane metody lecznicze chłoniaka epiteliotropowego u psów.
Terapia miejscowa
Kortykosteroidy
W przypadku wcześnie wykrytego, ograniczonego oraz powierzchownego chłoniaka skórnego u ludzi, miejscowe zastosowanie glikokortykosteroidów (GKS) w postaci aerozolu może skutkować wysoką odpowiedzią w granicach 82–94% [11, 17]. Dotyczy to w szczególności stadium łatkowatego. Pomimo braku publikacji dotyczących leczenia chłoniaka epiteliotropowego u psów metodą miejscową, z doświadczenia autora wynika, że stosowanie preparatów miejscowych (aerozole) zawierających GKS, szampony weterynaryjne zawierające jednoprocentowy hydrokortyzon, czasami także z dodatkiem lidokainy, mogą przynosić tym pacjentom ogromną ulgę.
Retinoidy miejscowe
U ludzi stosuje się syntetyczny retinoid (beksaroten, aplikowany jako jednoprocentowy żel), który selektywnie aktywuje receptory retinoidowe X (retinoid X receptors – RXRs). Żel ten ma zastosowanie w leczeniu wczesnych stadiów chłoniaka epiteliotropowego u ludzi z całkowitą odpowiedzią wynoszącą ok. 60%. Toksyczność jest zazwyczaj niska bądź umiarkowana, jednakże obserwowana u ok. 70% leczonych pacjentów i stanowi ją głównie irytacja miejsca aplikacji [17–18]. Autorka nie stosowała tych preparatów u swoich pacjentów, natomiast z dyskusji z innymi lekarzami wie, że preparat ten może przynieść bardzo dużą ulgę psim pacjentom oraz może on wykazać wysoką skuteczność stabilizacji choroby.
Imikwimod
Imikwimod jest lekiem modyfikującym odpowiedź immunologiczną (immunomodulator) należącym do rodziny imidazokwinolonów. Lek jest zatwierdzony do stosowania w leczeniu brodawek narządów płciowych u ludzi [19]. Brak jest publikacji dotyczących zastosowania tego preparatu w leczeniu chłoniaka epiteliotropowego u psów, natomiast jego zastosowanie w leczeniu raka płaskonabłonkowego u kotów, chorobie Bowena stwarza również nadzieje na pomyślne jego użycie w chłoniaku epiteliotropowym skóry u psów.
Zabieg chirurgiczny
W przypadku zmian lokalnych, dobrze odgraniczonych, u pacjentów, u których zaawansowana/rozsiana choroba została wykluczona, chirurgia może być przydatnym elementem terapeutycznym. Jednakże, nawet pomimo braku oznak potwierdzających chorobę zaawansowaną, w przypadku chłoniaka klinicysta powinien mieć na względzie rozpoczęcie leczenia medycznego albo równolegle do zabiegu chirurgicznego, albo jak tylko pojawią się pierwsze objawy postępu choroby. Autorka artykułu wielokrotnie kieruje swoich pacjentów ze zlokalizowanymi zmianami do chirurga, co daje bardzo dobre efekty lokalne.
Radioterapia
Ze względu na bardzo wysoką radiowrażliwość limfocytów radioterapia jest bardzo efektywna zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. U ludzi najczęściej stosuje się naświetlanie całej powierzchni skóry wiązką elektronową (total skin electron beam therapy – TSEBT), gdzie dawka całkowita aplikowana pacjentowi wynosi w granicach 30–36 Gy i podawana jest w dziennych frakcjach przez okres ok. 3–4 tygodni. Całkowita odpowiedź na takie leczenie u ludzi wynosi w granicach 100%, skutki uboczne są niewielkie i dotyczą głównie skóry [17–18]. U psów radioterapia ma najczęściej zastosowanie przy leczeniu zmian lokalnych, odgraniczonych, zarówno na skórze, jak i błonie śluzowej. Bardzo często naświetlany jest również zaatakowany chorobą węzeł chłonny drenujący okolicę. Czasami zabieg radioterapii jest bardzo skutecznym elementem terapeutycznym umożliwiającym paliację objawów związanych z ogromnymi rozmiarami guza. Minusem tego typu leczenia jest jego bardzo ograniczona dostępność w Polsce. Autorka ma bardzo dobre doświadczenia z leczeniem radioterapią „zorganizowanych” zmian skórnych/na błonach śluzowych. Leczy takich pacjentów protokołem 4 × 8 Gy do dawki całkowitej 32 Gy, węzeł chłonny drenujący okolice jest zawsze objęty procesem naświetlania. Zmiany u tych pacjentów bardzo szybko odpowiadają na proces naświetlania, komfort życia tych pacjentów jest bardzo wysoki, skutki uboczne do radioterapii są niewielkie i pochodzą wyłącznie ze strony skóry (poparzenie skóry, jak przy nadmiernym opalaniu u ludzi, zapalenie skóry) oraz zapalenie błon śluzowych. U znacznej większości tak leczonych psów efekty uboczne są na tyle niewielkie, że ustępują samoistnie, nie wymagając ingerencji. W rzadkich przypadkach leki miejscowe (np. sterydy) i/lub antybiotyki są przydatne i zalecane.
Terapia systemowa oraz chemioterapia
Systemowe retinoidy
Retinoidy są naturalnymi bądź syntetycznymi analogami witaminy A, które wpływają na wzrost, dojrzewanie oraz różnicowanie wielu różnych rodzajów komórek w organizmie ludzkim i zwierzęcym [20]. U ludzi stosowane są retinoidy nowszej generacji, wspomniane we wcześniejszym paragrafie, selektywne aktywatory receptorów RXR, beksaroten. Całkowita remisja osiągana jest u ok. 20% pacjentów, z odpowiedzią na leczenie wynoszącą ok. 45%. Główne skutki uboczne obserwowane u ludzi to hipertriglicerydemia, hipercholesterolemia, niedoczynność tarczycy. U psów stosowane są głównie dwa retinoidy, etretinate i isotretinoinum. W niedawno opublikowanym, największym do tej pory, badaniu przeprowadzonym na 148 psach z chłoniakiem epiteliotropowym skóry i/lub błon śluzowych, u 14 psów zaatakowanych chłoniakiem epiteliotropowym skóry całkowita odpowiedź na leczenie isotretinoinem wyniosła 42%, co jest porównywalne z odpowiedzią na retinoidy systemowe u ludzi [21]. Autorka artykułu ma większe doświadczenie w użyciu isotretinoinu. Terapię isotretinoinem autorka rozpoczyna od dawki 1 mg/kg p.o. (per os) dziennie, dawka może być podniesiona do 3 mg/kg raz dziennie bądź podzielona na dwie dawki. Z doświadczenia autorki wynika, że terapia isotretinoinem w dawce 1 mg/kg dziennie może być skuteczną (mono)terapią w chłoniaku epiteliotropowym i rzadko dawkę tę należy podnosić. Należy jednak pamiętać, że efekty terapii mogą być zauważalne dopiero po kilku tygodniach/miesiącach oraz że koszt terapii może stanowić zaporę dla niektórych klientów. Klientowi należy także dokładnie wytłumaczyć, że lek ten nie powinien być przygotowywany/podawany przez osoby będące w ciąży bądź starające się o potomstwo oraz osoby z immunosupresją. Z najczęściej występujących skutków ubocznych tych prepa...
