Podstawowe projekcje w radiografii ptaków
Basic projections in birds radiography

Z racji na niewielkie rozmiary, specyficzną anatomię oraz wybitną zdolność do ukrywania objawów, diagnostyka obrazowa stanowi nieodzowną pomoc w diagnozowaniu chorób ptaków. Choć w tym celu coraz częściej korzysta się z tomografii komputerowej, tomografii rezonansu magnetycznego, fluoroskopii oraz endoskopii, z racji na przydatność oraz dostępność, klasyczna radiografia jest najczęściej stosowaną techniką obrazowania. W przypadku ptaków jest nie tylko standardowym badaniem dodatkowym, lecz coraz częściej rutynowym elementem badania klinicznego.

W zależności od informacji uzyskanych z wywiadu oraz przeprowadzonego badania klinicznego, badanie radiograficzne wykonywać można w znieczuleniu ogólnym, bądź bez niego. Dla uzyskania w pełni diagnostycznych radiogramów należy dążyć do idealnych projekcji, od których odchylenia mogą skutkować postawieniem błędnej diagnozy. Ich osiągnięcie zazwyczaj możliwe jest tylko w znieczuleniu ogólnym. Poza dokładniejszym ułożeniem pacjenta oraz mniejszą ilością artefaktów ruchowych korzyściami płynącymi ze znieczulenia są także mniejszy stres dla pacjenta oraz minimalizowanie ekspozycji personelu na promieniowanie rentgenowskie. 

W przypadku, gdy właściciel nie wyraża zgody na znieczulenie, a wykonanie badania jest nieodzowne, można podjąć siłową próbę ułożenia przytomnego pacjenta. Tak przeprowadzane badanie będzie jednak bardzo stresujące zarówno dla pacjenta jak i zazwyczaj właściciela, zwłaszcza w przypadku nieszkolonych, dzikich ptaków. Siłowe pozycjonowanie niesie ze sobą duże ryzyko powstania urazu. 

Kiedy do gabinetu trafia ptak osłabiony, można zdecydować się także na wykonanie bezstresowego badania w kartonowym bądź styropianowym pojemniku (tzw. box shot), ewentualnie w papierowej torebce, bez zastosowania anestezji. Uzyskane w ten sposób radiogramy nie pozwolą na rzetelną ocenę poszczególnych układów, jednak mogą ułatwić postawienie diagnozy zwłaszcza w przypadku podejrzenia zatrucia metalami ciężkimi, postrzału bądź zaparcia jaja. Zazwyczaj dostrzegalne na nich są także złamania wolnych odcinków kończyn.

Do pozycjonowania ptasich pacjentów używać można taśmy klejącej (najlepiej papierowej, gdyż nie niszczy piór) lub sznurków (np. z bandaża), które następnie są przywiązywane lub przyklejane poza ogniskiem optycznym. W Stanach Zjednoczonych dużą popularnością cieszą się dedykowane temu badaniu zestawy, na które składają się akrylowe płytki do pozycjonowania z przylepnymi nasadkami oraz sznurkami. 

RADIOGRAM 1. Radiogram osłabionego osobnika żako (Psittacus erithacus) wykonany bez znieczulenia, w kartonowym pojemniku. Uwidacznia się na nim stare złamanie trzonu prawej kości ramiennej. Rozróżnić można na nim bezcieniowe pola worków powietrznych brzusznych oraz piersiowych doogonowych. Szczegółowa ocena narządów jamy ciała jest utrudniona (Fot. 1).

Radiograficzne badanie jamy ciała

Ptaki posiadają jedną jamę ciała, w której znajdują się narządy układu oddechowego, krwionośnego, moczowo-płciowego oraz pokarmowego. Do najczęściej wykonywanych projekcji umożliwiających ocenę jamy ciała należą projekcje brzuszno-grzbietowa oraz prawo- bądź lewoboczna. Projekcje te także, zwłaszcza w przypadku mniejszych ptaków, pozwalają na ocenę większości struktur kostnych, mięśni oraz powłoki wspólnej. Z racji na dużą informatywność, badanie radiograficzne jamy ciała stanowi często rutynowy element wizyty.

Podczas wykonywania zdjęć w projekcji brzuszno-grzbietowej ptak usytuowany jest na grzbiecie z wyciągniętymi doogonowo kończynami miednicznymi oraz rozpostartymi na boki kończynami piersiowymi. Takie usytuowanie pozwala zminimalizować nakładanie się cieni kończyn na cień jamy ciała, co mogłoby utrudnić ocenę narządów wewnętrznych. W przypadku ptaków sokolniczych, które mają założone pęta, kończyny miedniczne można wyciągnąć przy pomocy tzw. przedłużacza (sznurka przymocowanego do pęt). Głowę można usytuować bocznie bądź na jej tylnej powierzchni równolegle do osi długiej ciała. Z racji na dużą liczbę drobnych struktur, do szczegółowej oceny głowy należy wykonać osobne projekcje. Głowa z szyją powinny być wyciągnięte do przodu, jednak należy pamiętać o tym, iż tchawica ptaków jest krótsza niż szyjny odcinek kręgosłupa, a jego całkowite wyprostowanie wiązałoby się z uszkodzeniem chrząstek tchawicy.

U ptaków, które posiadają wole należy zwrócić uwagę na jego wypełnienie. Obecność pokarmu w wolu, zwłaszcza konsystencji papkowatej (drapieżniki, ptaki owocożerne, młode ziarnojady), u znieczulonych ptaków, wiąże się z ryzykiem jego zwrócenie do jamy ustnej oraz wtórnie aspiracji do układu oddechowego. Dlatego, w przypadku najedzonego pacjenta, jeśli zdjęcie nie może zostać wykonane później należy upewnić się, że głowa znajduje się powyżej linii mostka, utrudniając tym samym regurgitację. Efekt ten można osiągnąć podkładając pod głowę np. ręcznik. W przypadku ptaków karmionych sondą należy przerwać karmienie na min. 3–4 godziny przed badaniem. Niezależnie od tego czy wole u danego gatunku występuje, obecność pokarmu w przewodzie pokarmowym utrudnia ocenę radiogramów. Jedną ze związanych z tym faktem stosunkowo często stawianych błędnych diagnoz jest pozorna hepatomegalia widoczna w projekcji brzuszno-grzbietowej, która wynika z dobrzusznego przesunięcia wątroby przez wypełniony przedżołądek. Można także mylnie zdiagnozować kardiomegalię oraz znacznie utrudnić ocenę śledziony.
 

Fot. 1 Radiogram osłabionego osobnika żako (Psittacus erithacus) wykonany bez znieczulenia w kartonowym pojemniku

 

Okres głodówki przed planowanym badaniem jest zmienny gatunkowo i ściśle powiązany z masą ciała oraz tempem metabolizmu. W piśmiennictwie dostępne są różne zalecenia dotyczące okresu głodówki przez badaniem radiograficznym. Autorzy wykonują radiogramy u ptaków o masie do 100 g po ok. 2 godzinnej głodówce, w przypadku większych ptaków czas ten odpowiednio wydłuża się do 3–5, a nawet 10 godzin. Dla kontrastu, Jaime Saymour u ptaków drapieżnych w celu osiągnięcia dobrych radiogramów zaleca nawet 12–24 godzinną głodówkę.

Jedną z ważniejszych zasad w projekcji brzuszno-grzbietowej jest ułożenie pacjenta tak aby linia grzebienia mostka nachodziła się z linią kręgosłupa. Dopiero spełnienie tego założenia umożliwia rzetelną ocenę radiogramu. O ile nieznaczne odchylenia od tego ułożenia mogą wciąż dawać diagnostyczne radiogramy, o tyle zdjęcia ze znacznie oddalonymi od siebie liniami kręgosłupa oraz grzebienia mostka powinny zostać powtórzone. Wiązka centralna powinna przechodzić przez grzebień mostka mniej więcej w 1/3 doczaszkowej długości. Zwłaszcza w przypadku ptaków mających problemy z układem oddechowym, projekcja ta powinna zostać wykonana możliwie szybko, gdyż wydolność oddechowa leżącego na grzbiecie z rozpostartymi skrzydłami ptaka jest od 10 do 60% niższa niż w ułożeniu fizjologicznym. Projekcja ta w wersji natywnej w szczególności umożliwia ocenę sylwetki serca i wątroby, a także układu oddechowego oraz nerek. Jest to projekcja z wyboru w celu wykonania oceny morfometrycznej serca. Ocena przewodu pokarmowego bez kontrastu jest w tej projekcji ograniczona, lecz takż...